PUTTERSHOEK – Hoe functioneert een samenleving in het vooruitzicht van de totale ondergang? Dat is de centrale vraag die oud-geschiedenisleraar Arie van Ede uit Puttershoek zich stelde toen hij begon aan zijn boek over de laatste oorlogsmaanden in Nazi-Duitsland. Tussen juli 1944 en mei 1945 werd het voor steeds meer Duitsers duidelijk dat de oorlog niet meer gewonnen kon worden. Tegelijkertijd kon niemand zich echter voorstellen welke gevolgen dat zou hebben.
Grootste verliezen
Van Ede: “De materiële schade en de verliezen aan mensenlevens waren in de laatste maanden groter dan ooit tevoren in de oorlog. Alleen al in de eerste maanden van 1945 zijn naar schatting meer mensen omgekomen bij bombardementen dan in alle oorlogsjaren daarvoor. De Russische opmars in het Oosten ging gepaard met een ongekende golf van plundering en verkrachting. Groeiende stromen van vluchtelingen evacués maakten de verschrikkingen van de oorlog overal in Duitsland voelbaar.
De druk van de partij op het dagelijks leven nam toe en de repressie werd voortdurend willekeuriger en gewelddadiger. Door dat alles vertoonde de maatschappelijke orde steeds meer barsten en kregen mensen steeds vaker het gevoel dat ze geheel op zichzelf aangewezen waren”, aldus de schrijver.
“Mensen gingen gewoon naar hun werk en
in april 1945 werd Bayern München kampioen”
“Toch bleef het dagelijks leven te midden van al die ontreddering zo goed en zo kwaad als het ging doorgaan. Overal overheerste de drang om te overleven en de wil om er maar het beste van te maken. Zolang als het mogelijk was gingen mensen nog gewoon naar hun werk, de post werd min of meer regelmatig bezorgd en eind april 1945 werd Bayern München kampioen. Maar met nauwelijks meer een helder perspectief voor ogen liet de bevolking zich meeslepen in een spiraal van terreur en vernietiging. Hoe dat mogelijk is geweest en hoe daar achteraf op werd teruggekeken, is nog altijd een onderwerp van discussie.”
Andere perspectieven
Van Ede: “Als ik in mijn kennissenkring over mijn project vertelde, merkte ik op dat we de Tweede Wereldoorlog nog altijd vooral zien in termen van goed en kwaad, van daders en slachtoffers. Er bestaat ook een grote huiver om er vanuit een ander perspectief naar te kijken.
Zelf ontkom ik daar ook niet altijd aan. Dan sta je in zo’n rustiek vakwerkdorpje van amper 2000 inwoners te kijken naar de gedenksteen voor een Joodse gebedsruimte die in de Kristallnacht in brand is gestoken en je vraagt je af wat de mensen bezield kan hebben die dat gedaan hebben.
Maar in de nadagen van de oorlog vonden er veel misdaden tegen weerloze slachtoffers plaats die begaan werden door mensen die dat kort van te voren zelf nooit hadden kunnen vermoeden. Dat heeft me nog weer eens te meer met de neus gedrukt op de manier waarop mensen reageren op extreme omstandigheden.”
Gecompliceerde werkelijkheid
“Mijn vorige boek ging over culturele veranderingen in de Middeleeuwen en de spanningen die dat te weeg bracht in de samenleving. Dan zijn de parallellen onmiskenbaar. In zulke situaties worden de grootste wreedheden altijd veroorzaakt door angst en woede die afgereageerd worden op anderen, juist wanneer die zwak en kwetsbaar zijn. Zeker wanneer iemand de leiding neemt die zegt simpele oplossingen te weten om dingen op te lossen.
Mensen willen zich dan niet onttrekken aan een taak die aan de hele groep is opgedragen. En bovenal willen ze voorkomen dat de anderen zullen denken dat ze niet durven meedoen, dat ze zwak of laf zijn.
Fanatici vormen altijd een minderheid, maar wel een minderheid die over leven en dood kan beschikken. Het is alleen daarom al zinloos om de Duitse bevolking tijdens de oorlog te willen verdelen in uitgesproken voor- en tegenstanders van het nationaalsocialisme. De werkelijkheid was veel gecompliceerder en het grijsgebied veel breder. We moeten dat onder ogen durven zien, maar wie daar vanuit het morele perspectief van nu over wil oordelen, doet de geschiedenis tekort”, meent Van Ede.
Arie van Ede
A.W.J. (Arie) van Ede (1948) uit Puttershoek werd geboren in Waddinxveen en studeerde geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen. Na zijn studie werkte hij veertig jaar als leraar geschiedenis, decaan en conrector op het Montessori Lyceum in Rotterdam.
Het boek “De rand van de afgrond – Duitsland in het laatste oorlogsjaar” (ISBN 9789082578348) is voor € 18,90 te koop via de boekhandel, bij bol.com en op verschillende boekensites als Boekenbestellen.nl
Elke avond op de hoogte van het laatste nieuws uit de Hoeksche Waard? Schrijf je dan hier in voor onze gratis nieuwsbrief.
