Goudswaard – Op de Zuid-Hollandse Eilanden zijn sinds 2024 innovatieve ‘Biodiverse Akker Mozaïek’-akkers en graanpercelen met ‘klaveronderzaai’ te vinden. Beide maatregelen bieden op het gehele perceel meer ruimte aan akkernatuur, op zo’n manier dat het past in de boerenpraktijk en het verdienmodel van de boer ook nog helpt. De eerste agro-ecologische resultaten zijn positief, en geven hoop voor de toekomst. Ecoloog Ben Koks: ‘Er is nog verrassend veel mogelijk voor natuur in de hedendaagse akkerbouw, als je maar goed samenwerkt met boeren en kijkt wat past binnen hun werkwijze.’
In Goudswaard tekenen de stroken in het Biodiverse Akker Mozaïek (BAM) zich mooi af op het perceel van 6 hectare. Biologische akkerbouwer Peter van de Erve is een van de drie boeren die afgelopen jaar is gestart met de BAM-akkers. De kruidenstroken, luzernestroken en de stoppels van zijn granen zijn nagenoeg de hele winter blijven staan. Binnenkort ploegt boer Peter de laatste graanstoppels onder en kan hij tussen de meerjarige kruiden- en luzerne stroken weer nieuwe oogstbare gewassen zaaien. Tot die tijd zijn er nog vele vogels die profiteren van wat er nu nog op de akker te vinden is.
Het project is onderdeel van het programma ‘Rotterdam de boer op!’, waarin samen met boeren wordt gezocht naar manieren om meer biodiversiteit terug te krijgen op het boerenland. Ecoloog Ben Koks: ‘Veel boeren zijn uiterst gedreven om een verschil te maken voor de natuur en positieve stappen te zetten. Hiervoor moeten ecologische en landbouwkundige kennis op de juiste manier samenkomen.’
Gevarieerde én productieve rustakker
De BAM-akker is een rustakker, die boeren kunnen toepassen in de rotatie van hun gewassen. Na bijvoorbeeld aardappelen, bieten of uien krijgt de akker rust in de vorm van de meerjarige BAM-akker, waarna deze akker weer gebruikt kan worden voor een gewas naar keuze. De maatregel is ontwikkeld vanuit Rotterdam de boer op! door landbouwkundig expert Sander Bernaerts en akkervogeldeskundige Ben Koks. Ben Koks: ‘De BAM-akker is gebaseerd op de al bestaande vogelakker, maar biedt door de variatie aan gewassen nog meer voedsel en schuilplaats voor insecten en vogels, én een stukje productiegewas voor de boer.’
Donkere klaverzandbij
Bij familie Noordermeer in Zwartewaal ligt een BAM-akker van 13 hectare, met daarin luzerne, kruidenstroken, veldbonen en tarwe. Boer Jacob is trots op zijn BAM-akker, de opbrengst die ervan is gekomen afgelopen jaar, maar vooral op alle vogels die er te vinden zijn. Ben Koks: ‘In november zag ik daar iets ongekends. Een hele groep van honderden veldleeuweriken die specifiek op deze BAM-akker landde om bij te tanken voor hun trek. Ik loop al tig jaar op akkers rond, maar dit was zelfs voor mij erg indrukwekkend.’ Naast veldleeuweriken zijn er op de BAM-akkers ook regelmatig watersnippen, graspiepers en kiekendieven te vinden.
Anthonie Stip van De Vlinderstichting verzorgt de insectenmonitoring van de BAM-akkers in de Hoeksche Waard en op Voorne-Putten. Hij is enthousiast over de ecologische effectiviteit van de BAM-akkers. Stip: ‘De meerjarige kruidenstroken zijn uitermate effectief gebleken voor insecten, een ware oase in het akkerlandschap. Ik heb ongekend veel dagvlinders, hommels, zweefvliegen en bijen gezien. Voor mij was de zeldzame donkere klaverzandbij echt een unieke waarneming, die profiteert van de klavers op de akker.’
Klaveronderzaai in graan
Naast de nieuwe BAM-akker is er vanuit het afgelopen jaar ook met succes getest met het onderzaaien van klavers in gangbare graanakkers. Dit is een methode die met oog op stikstofbinding al vaak wordt toegepast door biologische boeren, maar bij gangbare boeren in de vergetelheid is geraakt. Landbouwkundig expert Sander Bernaerts: ‘Er werd lang gedacht dat de klaveronderzaai in gangbaar graan niet zou lukken door het gebruik van onkruidbestrijdingsmiddelen en doordat het graangewas te dicht is. Afgelopen jaar hebben een aantal boeren laten zien dat het prima kan, ecologische winst oplevert en de opbrengst van het graan op peil blijft.’
In Zuidland ligt een graanakker met klaveronderzaai bij boer Johan van Beek, die overigens ook meedoet aan het BAM-project. Johan heeft in het voorjaar van 2024 een mengsel van klavers ingezaaid tussen het al eerder gezaaide en gekiemde graan. Het graan groeide eerst hoger dan de klavers, waardoor het graan ongestoord verder kon groeien. Na de oogst kregen de klavers tussen de graanstoppels licht en ruimte om te groeien en bloeien, wat ontzettend goed is gebleken voor vogels en insecten. Daarnaast is de verwachting dat de stikstofbindende eigenschap van klavers en de diepgravende wortels ook een voordeel opleveren voor de bodem. Het oogsten van het graan was ondanks het wat hoger groeiende en bloeiende wikke geen probleem. In de afgelopen wintermaanden zijn bij hem de graanstoppels met daartussen klavers blijven staan.
De eerste ervaringen met klaveronderzaai in graan in beeld gebracht door Thiemo van Dam en Austen Ferry.
Bodemleven
Het komende jaar gaat Rotterdam de boer op! samen met boeren op de Zuid-Hollandse eilanden op nog meer hectares aan de slag met klaveronderzaai, waarbij het bodemleven nadrukkelijk mee zal worden genomen. Koks: ‘Bij een kleine steekproef hebben we al gezien dat in de akker met klaveronderzaai nadrukkelijk meer wormen aanwezig waren dan in een vergelijkbare akker met een ander vanggewas. Los van de voordelen die dat voor de natuur oplevert, is dit ook directe winst voor de boer, want meer wormen betekent automatisch een beter doorwortelbare bodem.’ Op ecologisch vlak viel verder op dat er in de klaveronderzaaipercelen opvallend veel holletjes van veldmuizen en bosmuizen te vinden waren, en in het najaar vlogen er veldleeuweriken, spreeuwen en graspiepers rond.
Akkernatuur
Al met al is het duidelijk dat beide maatregelen grote ecologische voordelen opleveren, juist omdat het zogeheten ‘volveldse’ methodes zijn. Koks: ‘Zowel BAM- als klaveronderzaai-akkers hebben laten zien dat ze een aanzuigende werking hebben op insecten en vogels die van nature op de akkers thuishoren. Het is ontzettend hoopvol dat we samen met boeren manieren gevonden hebben om die akkernatuur op deze schaal te ondersteunen.’ Het uiteindelijke doel is dat beide methodes grootschalig worden toegepast. Bij BAM-akkers zou het helpen als het opgenomen wordt in de ANLb-subsidie en boeren hiervoor een vergoeding krijgen. De klaveronderzaai heeft naast ecologische ook grote landbouwkundige voordelen, dus dit zou zelfs met beperkte steun een succesvolle maatregel kunnen worden.
In 2024 zijn ook in Groningen en Gelderland de eerste BAM-akkers aangelegd. In de Zuidwestelijke delta van Zuid-Holland en Zeeland zijn vorig jaar via het netwerk ‘Nedertarwe’ tevens een aantal boeren gestart met de toepassing van Klaveronderzaai. Bij deze projecten zijn Ben Koks, Sander Bernaerts en Anthonie Stip ook nauw betrokken en zijn de eerste geluiden erg positief. In de Rotterdamse regio is Rotterdam de boer op! initiatiefnemer van de projecten. Het komende jaar werkt het programma samen met boeren verder aan BAM en klaveronderzaai, waarbij de focus ligt op het nauwkeurig onderzoeken en in kaart brengen van de ecologische en landbouwkundige effecten.
Elke avond op de hoogte van het laatste nieuws uit de Hoeksche Waard? Schrijf je dan hier in voor onze gratis nieuwsbrief.
